Hoe bereik je senioren?

Bereik doelgroep is moeilijk

Het bereiken van de doelgroep is lastig als we spreken van ‘valpreventie’. Senioren vinden het een negatieve term; er wordt focus gelegd op een probleem, de nadruk wordt gelegd op kwetsbaarheid, op een negatieve kant van ouder worden en verlies.

In gesprek met ouderen over valpreventie ontkennen of bagatelliseren zij vaak het risico en de mogelijk (ernstige) gevolgen van een val. Ze herkennen en erkennen het probleem wel, maar dan voor een ander, niet voor zichzelf. Daarnaast zijn kwetsbare ouderen, die wellicht al een keer gevallen zijn, niet zo makkelijk te motiveren om (weer) te gaan bewegen of sporten.

Veiligheid.NL heeft informatie en een e-learning over het motiveren van ouderen voor valpreventie en ‘breaking down the barriers’. RIVM noemt diverse handvatten in haar brochure over preventieve activiteiten voor ouderen die onvoldoende bereikt worden.

Marketing van het thema

In een focusgroepgesprek met een aantal senioren van Netwerk 100, het ouderennetwerk in Nijmegen, werd aangegeven dat het weliswaar erg belangrijk is dat er inspanningen worden gedaan om het aantal valongevallen te verminderen, maar dat de term ‘valpreventie’ als vakjargon wordt gezien. Zelfs de term ‘preventie’ is wellicht voor veel ouderen te moeilijke taal. Deze senioren gaven ook de tip om meer ‘fun’ in te brengen. Zoals bijvoorbeeld bij de funtheory of de filmpjes ‘de pijnlijke zaak’ op de Belgische valpreventie website.

Dit sluit aan bij het idee dat mensen niet aangesproken willen worden op het probleem ‘vallen’, maar wel op het doel ‘zo lang mogelijk thuis blijven wonen’. Ook hier zie je verschuiving van de benadering: van Ziekte & Zorg naar Gezondheid & Gedrag (‘ZZ naar GG’)..

In de gemeente Culemborg is enkele jaren geleden een lokaal onderzoek (enquête) uitgevoerd bij ouderen, in samenwerking met het Seniorencollectief Culemborg. Doel was inzicht te krijgen in de drijfveren van inwoners van 65 jaar en ouder om in beweging te komen en te blijven. Om daarmee zolang mogelijk gezond zelfstandig te blijven. Op basis van de resultaten zijn enkele handvatten gegeven aan partijen voor een passende benadering van de doelgroep.

Werving & PR: de succesfactoren

In de jaren dat we met valpreventie (en andere thema’s gericht op ouderen) bezig zijn, hebben we veel informatie verzameld over werkzame elementen rondom werving en PR.

Uitvoer dicht bij huis

Deelnemers aan valpreventie-activiteiten zijn meestal niet zo mobiel. Ze zijn 65+, vaak zelfs al 75+ en lopen mogelijk met een rollator of gebruiken een scootmobiel. Het is dan van belang om de activiteiten zo dicht mogelijk bij huis te organiseren. Dit geldt overigens niet voor álle valpreventie- activiteiten en ook niet voor álle senioren: deelnemers aan tai chi, nordic walking en dansles (universele valpreventie) zijn over het algemeen een stuk vitaler en mobieler, dan senioren die hun rollator laten keuren (selectieve valpreventie) of die aan een valpreventietraining (geïndiceerde valpreventie) meedoen.

Voor elk wat wils

Zoals gezegd is de doelgroep senioren erg divers. Een mevrouw van 65 die 3 keer in de week sport, verschilt nogal van een mijnheer van 95 die het afgelopen jaar al 3 keer gevallen is en op het moment herstelt van een heupfractuur.

Het is daarom van belang om ook in het valpreventie aanbod dit onderscheid aan te brengen. Zodat een grote groep ouderen zich aangesproken voelt. Vitale & ‘jonge’ ouderen zullen meer gemotiveerd zijn om aan walking football of ‘zumba gold ’ mee te doen; kwetsbare en ‘oudere’ ouderen staan meer open voor een valpreventietraining onder begeleiding van een gespecialiseerde (geriatrie) fysiotherapeut of een rollatorkeuring/training.

Adequate verwijsinfo voor verwijzers

De heterogeniteit van de doelgroep zorgt ervoor dat verwijzers goed geïnformeerd moe- ten worden over het aanbod. Zodat de juiste oudere op de juiste plek komt. Hiertoe zijn diverse hulpmiddelen beschikbaar. Zoals de valwijzer, de Valanalyse van Veiligheid.nl, een overzicht van interventies (zoals bijvoorbeeld op de website Bommelerwaardbeweegt of wegwijsinwestbetuwe.nl ). Recent is door de regionale ROS Mura Zorgadvies het zorgpad Kom in de benen ontwikkeld. Dit zorgpad wordt op dit moment als pilot geïmplementeerd in de gemeenten Culemborg en West Betuwe.

Werving en uitvoer door lokale professionals: 1-op-1

De werving en (een deel van) de uitvoer van het valpreventie-aanbod wordt gedaan door de lokale 1e lijn (fysio- en ergotherapeuten, thuiszorgmedewerkers, huisartsen). Zij zijn bekend in hun eigen wijk, kunnen eigen cliënten aanmelden voor valpreventie en kennen ook alle wervingskanalen in hun eigen wijk/gemeente (zoals de bibliotheek, de huisarts, apotheek, wijkcentrum, het wijkkrantje, de buurtwebsite). Bovendien staan mensen meer open voor een advies van iemand waarmee ze vertrouwd zijn en die enig gezag heeft. “Als de huisarts het zegt, zal het wel echt nodig zijn”.

Werving door de gemeente

Diverse gemeentes werken mee aan een actieve werving, door bijvoorbeeld alle senioren boven een bepaalde leeftijd een brief te sturen waarin zij worden uitgenodigd voor een informatiebijeenkomst of fittest. Hiermee laten zij ook zien dat zij het onderwerp van belang vinden.

Samenwerken met ouderen en ouderenorganisaties

Ouderen weten natuurlijk zelf het beste waar ze warm voor lopen. Werk actief samen met hen. Niet alleen kunnen ze adviseren in de wijze van communiceren en over de meest geschikte kanalen: zij kunnen de werving ook zelf voor hun rekening nemen. Door een stukje te schrijven in het wijkkrantje, hun seniorenblad of door als ambassadeur op te treden.

In Wijchen wordt de training ‘Vallen Verleden Tijd’ verzorgd door een geriatrie fysiotherapeute, samen met twee (gepensioneerde) judoka’s.

(Groeps)activiteit is niet zaligmakend

Naast diverse groepsactiviteiten zijn er nog legio andere activiteiten en interventies mogelijk om het vallen onder senioren te voorkomen. Deze leggen veel minder de nadruk op het aanpakken van een probleem en het meedoen aan een groepsactiviteit. Aanpassingen in de openbare ruimte en technologische oplossingen (bijv. bewegingssensor in huis) zijn interventies die invloed kunnen hebben zonder dat mensen actief gemotiveerd hoeven te worden om hun eigen gedrag te veranderen.

Kracht van integraal werken

In steeds meer wijken en gemeentes wordt actief gewerkt aan een integrale aanpak valpreventie, zodat er een keten ontstaat van preventieve activiteiten vanuit diverse disciplines, gericht op diverse risicofactoren voor vallen. Betrokken professionals voelen zich verbonden met het thema valpreventie en zullen niet alleen actief werven voor hun ‘eigen’ activiteiten maar zeker ook verwijzen naar ander aanbod binnen de keten.

In diverse gemeenten worden gezondheidsmarkten of seniorenmarkten georganiseerd waar senioren veel kunnen halen op het gebied van zorg, welzijn en wonen. Soms kunnen mensen een fittest doen, waarbij ook de mogelijkheid is om aan te melden voor een passende activiteit (bewegen, valtraining, e.d.). Naast informatie over sporten en bewegen wordt er bijvoorbeeld ook woonadvies gegeven. Deze markten trekken veel senioren.

In Wijchen is er een themamiddag over vallen en dansen georganiseerd en in Nijmegen (in het OBG) een themadag over ‘mobiliteit en veiligheid’. Beide hadden een opkomst van ongeveer 100 senioren! Mensen zijn hierbij zeker verleid door het feit dat er ook gedanst kon worden en dat hun rollator gratis gekeurd werd.

Door de samenwerking met anderen is het bovendien mogelijk om tot andere, creatieve oplossingen te komen om de doelgroep te bereiken. Een woningbouwcoöperatie of een KBO kunnen via hun kanalen senioren bereiken die vanuit een GGD of thuiszorgorganisatie niet bekend of mogelijk zijn.

Bundeling van activiteiten (in één maand, op één dag)

In de regio Gelderland-Zuid is een aantal jaren in oktober een regionale valpreventiemaand georganiseerd. Het merendeel van de activiteiten werd uitgevoerd in deze maand. Lokaal wordt hieraan invulling gegeven door activiteiten te bundelen in deze maand. Ook zijn er recente voorbeelden van een ‘gezondheidsmaand’, een campagne waar diverse gezondheidsthema’s worden gebundeld waaronder valpreventie.

Alle PR wordt gebundeld en op meerdere plekken aangeboden waardoor er meer kans is dat senioren er aandacht voor hebben. Wanneer alle activiteiten in een bepaalde periode plaatsvinden, kan er over en weer verwezen worden naar activiteiten in de nabije toekomst. Er komen méér mensen wanneer verschillende activiteiten op één dag of middag plaatsvinden. Sowieso is oktober een uitstekende maand om aandacht te besteden aan valpreventie: de donkere en gladde maanden komen er aan. Voor veel senioren zijn dit de maanden die de valangst vergroten en zij zijn dan meer gemotiveerd om aan valpreventie te doen dan bijv. in de zomer.

Creatief werven

Het merendeel van de zelfstandig wonende 65-plusser vindt het belangrijk om aandacht te besteden aan valpreventie, maar komt nog niet daadwerkelijk in actie. Het risico om te vallen onderschatten ze. Ze voelen zich nog niet bij de doelgroep horen (‘ik ben toch nog niet zo oud’, ‘ik ben niet zo kwetsbaar’). Ook zijn er veel mensen die denken dat een val op hogere leeftijd er nu eenmaal bij hoort, en dat er verder toch niks aan te doen valt. Er zijn zelfs ook professionals die daar zo over denken. Het is belangrijk om mensen in een vroeg stadium attent te maken op risicofactoren en op wat zij zélf kunnen doen om de kans op vallen te verkleinen. Daarnaast zijn er veel ouderen met een hoog risico om te vallen, die logischerwijs niet zo mobiel zijn. Met name bij rollatorkeuringen en -trainingen is de opkomst vrij laag, omdat deze mensen niet ver kunnen lopen.

Ideeën om wat pro-actiever en creatiever op te treden om mensen te bereiken:

  • Tijdens een reguliere (beweeg)activiteit waar ouderen toch al komen (Meer bewegen voor ouderen, countrydansen, wereld/volksdansen, ‘soepie doen’) wordt ook aandacht besteed aan valtechnieken en/of wordt voorlichting gegeven.
  • Tijdens bingo of kienen worden de rollators die sowieso al achter in de zaal staan gratis gekeurd en van een eventuele reparatie voorzien.
  • Mensen die een elektrische fiets aanschaffen krijgen meteen een kaartje/uitnodiging mee voor een aankomende fietstraining in de buurt

Scholen en informeren van professionals

Bij veel preventiethema’s zijn wij afhankelijk van andere professionals die hun cliënten of patiënten attenderen op ons preventie aanbod. Het is daarom belangrijk om deze professionals goed te informeren over het aanbod, de eventuele verwijs- en selectiecriteria enzovoort.

Kansrijk en effectief: Inbedden van valpreventie oefeningen in regulier aanbod

In onze regio is een workshop ontwikkeld voor begeleiders van (groepen) ouderen. Zij leren in deze workshop oefeningen in balans, reactievermogen, leren vallen en weer opstaan. In hun wekelijkse activiteit kunnen zij deze oefeningen aanbieden aan ouderen. Denk hierbij aan Walking rugby, yoga, dagbesteding en andere activiteiten waar ouderen sowieso al samenkomen.

Voordelen van deze werkwijze:

  • Ouderen hoeven zich niet aan te melden voor een valtraining, de oefeningen worden naadloos ingevoegd in lopend aanbod (geen wervingsprobleem);
  • Regelmatig herhalen van de oefeningen is wellicht effectiever en duurzamer dan éénmalige deelname aan een valtraining (effect)
  • Op deze wijze worden grotere groepen senioren bereikt dan met een valtraining (bereik). Goedkoop, want tijdens lopend aanbod.

In 2022 zijn meer dan 120 begeleiders op deze wijze getraind. De workshop wordt goed gewaardeerd. De makers van de workshop gaan dit product verder beschrijven en optimaliseren

In een dorpshuis in gemeente West Betuwe is in het verleden een reeks voorlichtingen over valpreventie gekoppeld aan de inloopochtenden voor ouderen in een dorpshuis (Buurtontmoetingspunt). De organisatoren van de inloop waren betrokken bij de organisatie.

Gedurende 3 momenten werden 3 thema’s besproken: je woning aanpassen (door de vrijwillige woonadviseur), meer bewegen/voorkomen van vallen (door de fysiotherapeut) en de rol van voeding en medicatie (door de wijkverpleegkundige en diëtiste). Op deze manier is handig aangesloten bij al bestaande momenten waarop ouderen samenkomen.

Mevrouw Truus Segers, Wijchen, 73 jaar

Hoe kwam u bij de cursus valpreventie terecht?

Ik las erover in ‘Weekblad Wegwijs’ het huis aan huisblad in Wijchen.

Waarom deed u mee?

Ik heb spierreuma en hierdoor willen mijn benen niet meer. Ik val regelmatig en ik ben ook bang om te vallen. Toen ik zag dat er hier in Wijchen een cursus zou komen dacht ik meteen dat is iets voor mij.

Wat vond u van de cursus?

Ik vond de cursus geweldig en zou iedere oudere aanraden om er ook een te volgen. Het was voor mij sociaal goed en ik heb er veel van geleerd. Ik vond de cursus pittig en uitdagend maar er was voldoende ondersteuning. Ik werd aangemoedigd en geholpen en stond soms versteld van mijzelf wat ik allemaal kon en durfde. Als er volgend jaar weer een cursus gegeven wordt dan geef ik mij weer op.

Wat heeft de cursus u opgeleverd?

Ik heb bijvoorbeeld technieken geleerd om op te staan als ik gevallen ben. En leren lopen over ongelijke stoeptegels en over een evenwichtsbalk. We hebben deze technieken 10 weken lang geoefend. Ik merkte dat het iedere week beter ging. Toen ik laatst viel op straat wist ik hoe ik zelf op kon staan. Dat geeft een goed gevoel.