Verduurzaming valpreventie

Ga snel naar:

En de afgelopen jaren zijn wij samen met stakeholders en lokale partners actief bezig geweest om onze valpreventie-activiteiten structureel te borgen. Diverse partijen hebben hierover van gedachten gewisseld en door de jaren heen hebben wij ervaren welke zaken kansrijk zijn en welke minder. In dit hoofdstuk schetsen we enkele denkrichtingen en visie op verduurzaming, die consequenties hebben voor de manier waarop wij in de toekomst samen in onze regio verder gaan met valpreventie.

Definitie verduurzaming

Met borging wordt in deze handreiking bedoeld:

A. Een duurzame effectieve aanpak valpreventie:

onze inspanningen hebben lang effect;
onze inspanningen leiden tot blijvende verbeteringen;
we bereiken met onze inspanningen de juiste doelgroep met als doel gezondheidswinst.

Toelichting:

Het organiseren van een eenmalig evenement voor toch al fitte senioren heeft dan niet de voorkeur.
Het aanbieden van een valtraining van 10 lessen is meestal niet afdoende; senioren doorgeleiden naar sport en bewegen is vaak duurzamer. Dat is ook een van de redenen waarom wij in een keten met elkaar samenwerken en ‘doorstroom’ naar regulier sport- en beweeg- aanbod bepleiten.

B. Financiële borging:

Er is structureel aandacht en inzet op dit thema binnen gemeentelijk beleid (welzijn, sport, zorg, openbare ruimte, wonen), zorgverzekeraars en instellingen.
Activiteiten op het gebied van valpreventie hebben een structurele financiële basis. En zijn dus niet afhankelijk van tijdelijke subsidies en fondsen..

Hoe doen we dat bij de GGD? Bekijk de video hieronder.

Lokale en landelijke ontwikkelingen

Het beleid in Nederland is er meer op gericht dat senioren zo lang mogelijk thuis blijven wonen. In het landelijke gezondheidsbeleid en Gezond en actief leven akkoord (GALA) zijn ‘vitaal ouder worden’ en valpreventie als speerpunt opgenomen. Gemeenten krijgen de mogelijkheid om via een brede SPUK-regeling financiering aan te vragen voor de periode van 3 jaar (2023-2026) voor onder meer valpreventie, de buurtsportcoachregeling en vitaal ouder worden. Gemeentes zijn aan zet om valpreventie te organiseren.

Wat betreft de bekostiging van een geïndiceerde valtrainingen: zorgverzekeraars nemen steeds meer een (deel van de) vergoeding op in hun aanvullende verzekering en vanaf 2024 worden deze waarschijnlijk in de basisverzekering opgenomen. In dit artikel van Zorginstituut Nederland lees je daar meer over.

Visie en denkrichtingen

Gelet op alle ontwikkelingen en mogelijkheden schetsen wij hieronder een aantal denkrichtingen die kunnen bijdragen aan de borging van valpreventie in onze regio. .

Nadruk op positief doel 'gezond ouder worden'

Senioren geven aan dat de term ‘valpreventie’ niet alleen erg negatief overkomt, maar ook als vakjargon wordt ervaren. Daarnaast wordt met het benoemen van het probleem ‘vallen bij senioren’ benadrukt dat ouderdom met gebreken komt, en dat men moet gaan inleveren. Iets wat men liever ontkent. Dit heeft mogelijk invloed op de beperkte motivatie van senioren om deel te nemen aan valtrainingen. Ondanks deze beeldvorming zien veel senioren het belang in van het voorkómen van valpartijen (al was het maar voor hun buurvrouw). Zij blijven graag zo lang mogelijk actief, ‘hun ding doen’, en thuis wonen. Wat velen van ons ervaren: het is een kwestie van marketing & verleidingskunst. Het benadrukken van de voordelen, de winst, zal naar verwachting effectiever zijn dan het benadrukken van het probleem vallen en de mogelijke ernstige gevolgen zoals fracturen. Een soortgelijke marketing was te zien bij de projecten ‘bewust wonen’ in de regio. In plaats van te benadrukken dat men zich moet voorbereiden op verminderde mobiliteit en andere beperkingen door het ouder worden, wordt ingespeeld op ‘gemak en comfort’ van een inloopdouche en een leuning langs de trap. Concreet stellen we voor om méér nadruk te leggen op positieve doelen zoals ‘Gezond Ouder Worden’, vitaliteit, langer zelfstandig thuis wonen. De landelijk omgeschreven ambitie ‘Vitaal ouder worden‘ biedt nieuwe kansen. Er kan verbinding gelegd en samengewerkt worden met nieuwe samenwerkingspartners. Er kunnen meer onderwerpen onder vallen, zoals voeding, bewegen, ontmoeten, meedoen, zingeving. Het wordt ook steeds meer door gemeentes als belangrijk vehikel gezien om bij te dragen aan een breder beleidsprogramma ‘langer zelfstandig thuis wonen’ , ‘gezond ouder worden’ en ‘uitstellen van kwetsbaarheid’. Deze benadering biedt wellicht ook nieuwe kansen op financiering/subsidie via de gemeente.

Het thema vallen is dan een onderdeel van een grotere overkoepelende paraplu. (Senioren)organisaties zoals ouderenbonden lijken meer open te staan voor het onderwerp ‘gezond ouder worden’ dan voor het probleem vallen. Een (vernieuwde) kennismaking met deze partij kan wellicht tot een goede samenwerkingspartner, ambassadeur, klant dan wel opdrachtgever leiden.

In de gemeente Nijmegen is vanuit het beleidsspoor ‘Gezond ouder worden’ (gezondheidsnota 2021-2024) het thema valpreventie als speerpunt benoemd. Dit geeft kansen om actief aan de slag te gaan in diverse wijken, met diverse samenwerkingspartners.

Ook in Culemborg is het thema ‘Gezond en vitaal ouder worden’ opgenomen in het gemeentelijk beleid, namelijk in het Lokaal Preventie Akkoord. Dit LPA is weliswaar tijdelijk en daarmee eindig maar biedt mooie kansen voor het versterken van samenwerking tussen de partners in het akkoord. Gedurende de uitvoering vanuit het LPA kunnen zij verder werken aan verduurzaming van structurele aandacht in het toekomstige gezondheidsbeleid van de gemeente.

Met de integrale aanpak zoals we deze in Gelderland-Zuid uitvoeren zetten we in op duurzaamheid en een structurele borging.

Minder focus geïndiceerde valtrainingen

Omdat het aantal valongevallen nog steeds stijgt blijft inzet om dit te verminderen nodig.

De diverse effectief bewezen trainingen (zoals Vallen Verleden Tijd, In Balans en Zicht op Evenwicht) worden omarmd in de gehele regio. Zij maken een essentieel onderdeel uit van het gehele palet (‘de juiste oudere op de juiste plek’). De trainingen worden als wenselijk aanbod gezien. Door intensieve samenwerking op wijk- en gemeenteniveau bereiken wij zo’n 300 senioren met een dergelijk aanbod.

Echter, dit is nog geen 1% van het aantal (111.321) ouderen in onze regio (bron: CBS, stat- line, januari 2022). Vergeleken met het aantal ouderen dat in 3 maanden tijd is gevallen is dat erg weinig: 19% van de 65 plussers, waarbij de kans om te vallen toeneemt met het ouder worden. (bron: GGD Gelderland Zuid ).

Naast deze trainingen zetten we in de regio daarom ook in op diverse andere, universeel gerichte interventies. De nadruk ligt daarbij op het positieve doel ‘Gezond ouder worden’ en minder op het probleem ‘vallen’. Vanuit de GGD ligt de nadruk op het uitvoeren van collectieve preventie, en geïndiceerde valtrainingen maken onderdeel uit van individuele preventie. Het geheel is aanvullend op elkaar en vormt het gevarieerde palet van mogelijke interventies dat wenselijk is binnen een integrale aanpak. Iedere interventie verdient op haar beurt aandacht en inspanning die in verhouding staan tot het bereik van senioren.

Mogelijke andere interventies zijn:

Stimuleren van sport- en bewegen voor diverse doelgroepen (zowel vitale als meer kwetsbare senioren), verbinding zoeken met bestaand aanbod (voor senioren).
Wijkschouwen/aanpassingen in de openbare ruimte.
Publiekscampagnes (o.a. over het belang van Vitamine D suppletie; het belang van de beweegnorm; het belang van tijdig aanpassen van de woning).
Aansluiten bij gemeentelijke projecten ‘Langer zelfstandig thuis wonen’ en ‘Gezond ouder worden’.

Duurzame borging

Voortbordurend op deze visie beschrijven we hier een aantal manieren die kunnen bijdragen aan een duurzame borging van valpreventie.

Sport en bewegen bij senioren

Aandacht voor mensen die hun reguliere sport niet meer aan kunnen is nodig. Het belang van een ‘leven lang bewegen’ is vaak opgenomen in lokale sportakkoorden, waarmee ook financiële middelen vrijkomen. Sportclubs bieden ouderen steeds vaker een alternatief (Oldstars) zodat zij lid kunnen blijven van de vereniging waarvan zij al jaren lid zijn of op latere leeftijd het sporten nog/weer kunnen oppakken. Er is zelfs een Hip Hop variant beschikbaar, die gebaseerd is op de elementen uit de valtraining ‘In Balans’.
Andere reguliere beweegactiviteiten waaraan veel senioren gewoon mee kunnen doen zijn bijvoorbeeld Tai Chi en Nordic Walking.
De Nederlandse norm voor bewegen is recent aangepast voor senioren.
Er wordt landelijk steeds meer ingezet op het stimuleren van en opleiden voor beweegactiviteiten voor ouderen. Via de website Alles over sport wordt een overzicht van opleidingen bijgehouden. Kenniscentrum Sport en Bewegen heeft een overzicht van mogelijkheden om met senioren te werken aan bewegen, een online module Begeleiding van senioren in sport-en beweegactiviteiten en een inspiratiesheet -Beweegaanbod 65+.
Inbedden van valpreventie oefeningen in reguliere groepen voor ouderen zien wij als erg kansrijk. Wij hebben hiervoor een train-de-trainer workshop ontwikkeld, voor begeleiders van (groepen) ouderen. Hier is in 2022 ruime ervaring mee opgedaan (>120 begeleiders zijn getraind). Zie hierover meer.
Om allerlei redenen zijn er drempels om te (gaan) sporten en te bewegen in (betaald) groepsverband. Mensen kunnen natuurlijk ook individueel, bijvoorbeeld thuis (meer) bewegen en sporten. Sommigen doen dit al bewust en vanzelf (wandelen, tuinieren, schoonmaken, fietsen). Anderen hebben nog wat hulp en attentie nodig. Te denken valt aan de beweegposter van Kenniscentrum Sport en Bewegen en het TV programma ‘Nederland in beweging’, tuinieren, wandelen. Ook de folder ‘Hup in de benen’ van VeiligheidNL schenkt aandacht aan ‘gewoon bewegen’ in de thuis- situatie. .

In Druten is de beweging ‘Bendefit‘ in samenwerking met seniorensportorganisatie Dronio gestart met een traject rondom aangepast sporten voor senioren. Bij diverse sportverenigingen kunnen zij speciale, aangepaste lessen gaan volgen. Aangehaakt zijn al: voetbalclub, badmintonclub en hockeyclub.

Ook stichting Welzijn en lokale fysiotherapeuten zijn hierbij betrokken..

Nijmegen Noord integreert onderdelen van valpreventie binnen het beweegaanbod waardoor leden het risico op vallen verkleinen en langer structureel kunnen blijven bewegen. Sport voor Senioren Lent.

Daarnaast staan in elk geval de volgende afzonderlijke activiteiten op het programma:

Screening & Monitoring (testen door een fysiotherapeut, tijdens de lessen);
Toelichting omtrent medicijngebruik (vanuit de apotheek, tussen twee lessen door);
Toelichting op het thema ‘veilig wonen’ door de gezondheidsmakelaar (GGD) en een ouderenadviseur (maatschappelijk en sociaal werk Nijmegen) (tussen twee lessen door).

Alle leden van de sportclub ontvangen een handboek met informatie over valpreventie.

In Nijmegen organiseert welzijnsorganisatie Sterker wekelijkse ontmoeting voor migrantenouderen. In deze bijeenkomsten komen diverse thema’s aan bod zoals veilig medicijngebruik, oefeningen om vallen te voorkomen, gezond eten, enz. De betreffende ouderen melden zich dus niet expliciet aan voor valpreventie, maar het onderwerp krijgt een plek in het reguliere aanbod.

Omgevingsgerichte valpreventie

De nadruk wordt vaak gelegd op valtrainingen of andere persoonsgerichte interventies om vallen te voorkomen. Er is echter nog veel groei mogelijk in de aanpak wat betreft valpreventie in de openbare ruimte, in huis, in het verkeer. Zie ook onze whitepaper ‘gezond ouder worden in een gezonde leefomgeving’. In hoofdstuk 4 van deze whitepaper worden diverse activiteiten genoemd die daar aan kunnen bijdragen. Hierbij komen ook weer nieuwe/andere samenwerkingspartners om de hoek kijken zoals de gemeente (openbare ruimte), Veilig Verkeer Nederland, en leveranciers van beweegtoestellen en leveranciers technologische toepassingen. Senioren hebben daar zelf ook wel ideeën over, dit zie je in deze film van senioren op valwijzer. .

In Millingen (gemeente Berg & Dal) staat een beweegtuin die al jaren intensief gebruikt wordt door groepen senioren. Wij hebben onderzoek gedaan naar de elementen die hiervoor zorgen.

Een wijkschouw samen met senioren levert vaak veel goede ideeën op t.a.v. aanpassingen in de nabije omgeving. Waardoor zij makkelijker van A naar B kunnen komen, óók met hulpmiddelen zoals rollator of scootmobiel.

Ketenaanpak

Het werken in een keten is van belang om ‘de juiste oudere op de juiste plek’ te kunnen garanderen. Wanneer mensen om welke reden dan ook niet meer mee kunnen doen aan regulier sporten is de doorstroom naar aangepast sporten (walking football, old stars, fithockey) dan wel geïndiceerde preventie (zoals een valtraining) gewenst. Wanneer mensen aan een valtraining hebben meegedaan is het belangrijk dat zij daarna blijven sporten c.q. bewegen.

Dit betekent dat verschillende partijen in de wijk/gemeente zich bewust moeten zijn van de totale keten en de mogelijkheden tot doorverwijzing.

Leer elkaars expertise en aanbod goed kennen. Maak een beweegwijzer/ beweeglijst van het lokale aanbod.
Weet wanneer een oudere bij welk aanbod terecht kan. Is een val een reden om voortaan niet meer te sporten; is angst een indicatie om aan een valtraining mee te doen?
Het helpt om de keten in de wijk en de bijbehorende kritische overgangen in kaart te brengen.

Een interview met Helmut Brockmeyer

Hoe kwam u bij de cursus valpreventie terecht?

Mijn vrouw had MS en zij viel veel. Zij kreeg een valcursus aangeboden en ik mocht meedoen. Ik kon mij niet voorstellen dat ik iets aan zo’n cursus zou hebben maar ik heb er toch veel van geleerd.

Wat heeft de cursus u opgeleverd?

In de cursus heb ik geleerd wat je moet doen als je valt. Toen ik een keer viel bleek ik het automatisch goed te doen en heb ik mij nauwelijks bezeerd. Je leert ook met een dienblad lopen. En hoe je moet lopen als er tegels los liggen.

Zou u een cursus valpreventie aanraden aan ouderen?

Ik vind dat iedereen deze cursus moet doen. Doe de cursus, net als ik, als je nog mobiel bent. Doordat je veel leert ben je minder bang om te vallen en daar heb je veel aan als je ouder wordt!